به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «خاورستان»، مهدی کاظمی‌فرد در یادداشتی نوشت: استان خراسان جنوبی، با اقلیمی خشک و نیمه‌خشک، سال‌هاست که با محدودیت منابع آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند. با این حال، آنچه در دهه اخیر رخ داده، تنها یک خشکسالی طبیعی نیست، بلکه بحرانی چندوجهی است که ریشه در تغییرات اقلیمی، ضعف زیرساخت‌ها، سوءمدیریت و سیاست‌های ناهماهنگ در بهره‌برداری از منابع آب دارد. در چنین شرایطی، بحران آب در این استان به تهدیدی برای توسعه پایدار، امنیت غذایی و حتی ثبات اجتماعی تبدیل شده است.

بر اساس گزارش‌های رسمی سازمان هواشناسی کشور، میانگین بارش در خراسان جنوبی در سال‌های اخیر تا ۸۵ درصد کاهش یافته است. در همین بازه، دمای هوا نیز به‌طور متوسط بیش از دو درجه افزایش داشته است؛ تغییری که اگرچه ممکن است کوچک به نظر برسد، اما برای استانی که پیش‌تر نیز در تنش آبی قرار داشته، پیامدی سهمگین به همراه داشته است.

افت سطح آب‌های زیرزمینی در اغلب دشت‌های استان به مرحله «غیرقابل برگشت» رسیده است؛ به‌گونه‌ای که بسیاری از کارشناسان، خراسان جنوبی را در آستانه شکل‌گیری «نقاط مرده آبی» می‌دانند. وضعیتی که با ادامه آن، حیات اقتصادی و اجتماعی در مناطق روستایی به‌شدت مختل خواهد شد.

شبکه‌ای فرسوده؛ زیرساختی در بحران

بخش قابل‌توجهی از بحران آب در استان، ناشی از فرسودگی زیرساخت‌هاست. آمار شرکت آب و فاضلاب استان نشان می‌دهد بیش از ۸۶ هزار انشعاب آب فرسوده و صدها کیلومتر لوله‌کشی نیازمند نوسازی فوری هستند.

این فرسودگی منجر به هدررفت ۲۵ تا ۳۰ درصدی آب در شهرها و حتی بیش از ۴۰ درصد در روستاها شده است؛ آماری نگران‌کننده برای استانی که هر قطره آب آن حیاتی است.

در کنار این مسئله، سدهای استان نیز در شرایط بحرانی قرار دارند. سه سد مهم شهید پارسا، دره‌ بید و کریت تقریباً خالی هستند و بیش از ۸۸ درصد ظرفیت سدهای استان بدون استفاده مانده است. این واقعیت، لزوم بازنگری جدی در سیاست‌های مدیریت منابع سطحی آب را آشکار می‌سازد.

 کشاورزی سنتی در تقابل با منابع محدود

بخش کشاورزی که ستون فقرات اقتصاد محلی در خراسان جنوبی محسوب می‌شود، بیش از ۹۰ درصد منابع آب را مصرف می‌کند. اما این مصرف بالا نه‌تنها بازدهی کافی ندارد، بلکه اغلب مبتنی بر کشت محصولات آب‌بر مانند پنبه، گندم و جو است که با اقلیم خشک استان همخوانی ندارند.

از سوی دیگر، کاهش سطح زیرکشت، افت شدید محصول و رها شدن بسیاری از اراضی، امنیت غذایی و اشتغال هزاران خانواده روستایی را به مخاطره انداخته است.

در چنین شرایطی، اصلاح الگوی کشت، ترویج محصولات بومی کم‌آب‌بر مانند زرشک، عناب و پسته، و توسعه کشاورزی گلخانه‌ای باید در اولویت سیاست‌های استانی قرار گیرد.

بحران آب در خراسان جنوبی تنها یک بحران اقتصادی نیست؛ بلکه پیامدهای زیست‌محیطی جدی نیز در پی دارد. طبق آمار رسمی، حدود ۶۰ درصد از اراضی استان در معرض فرسایش شدید خاک قرار دارند.

این فرسایش، همراه با کاهش پوشش گیاهی، زمینه‌ساز افزایش پدیده ریزگردها شده است؛ پدیده‌ای که در سال‌های اخیر، تعداد روزهای آلوده در استان را دو برابر کرده و به تهدیدی برای سلامت عمومی، کشاورزی و حمل‌ونقل تبدیل شده است.

 تبعات اقتصادی و اجتماعی؛ زنگ خطر مهاجرت

خشکسالی و کمبود آب، رشد اقتصادی استان را با مانع جدی مواجه کرده‌اند. کاهش تولیدات کشاورزی، فشار بر صنایع وابسته به آب، و هزینه‌های فزاینده تأمین منابع، استان را در مسیر رکود قرار داده است. به‌موازات این روند، نرخ مهاجرت از روستاها به شهرها و استان‌های دیگر افزایش یافته است. روستاهایی که زمانی مرکز تولید و زندگی بودند، امروز با خطر تخلیه جمعیتی روبه‌رو هستند؛ پدیده‌ای که هویت فرهنگی و اجتماعی استان را تهدید می‌کند.

مقابله با این بحران فراگیر، نیازمند یک نگاه جامع و بین‌بخشی است. راه‌حل‌ها فقط در احداث سد یا اصلاح الگوی کشت خلاصه نمی‌شوند، بلکه مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ همانند اصلاح و نوسازی شبکه‌های آبیاری شهری و روستایی، توسعه فناوری‌های نوین آبیاری (قطره‌ای، بارانی، هوشمند)، نظارت جدی بر برداشت از سفره‌های زیرزمینی، ترویج کشت محصولات بومی و کم‌آب‌بر، توسعه مشاغل جایگزین و حمایت از اقتصاد محلی در روستاها و آموزش و فرهنگ‌سازی مصرف بهینه آب باید در دستور کار قرار گیرد.